Geschiedenis

De Rolderkerk: een baken in het landschap
De Rolderkerk, met zijn opvallende toren die al van ver te zien is, diende niet alleen als een herkenningspunt voor reizigers in vroegere tijden, maar had ook een centrale rol in de geschiedenis van Rolde en Drenthe. Naast zijn functie als godsdienstig centrum vervulde de kerk een breed scala aan maatschappelijke taken.

Multifunctioneel centrum
De kerk fungeerde als het geografische middelpunt voor een uitgestrekt gebied in het hart van Drenthe. Het was een plaats waar inwoners van Rolde en omliggende dorpen samenkwamen voor religieuze bijeenkomsten, zoals de zondagsdienst, doopceremonies en begrafenissen. Deze dorpen omvatten niet alleen Grolloo, Schoonloo en Balloo, maar ook Assen, Smilde en Witten, die historisch gezien verbonden waren met Rolde. De kerk had echter niet alleen een religieuze rol; het was ook een locatie voor rechtszaken en waarschijnlijk voor diverse andere bijeenkomsten, zoals vergaderingen en openbare veilingen. Met andere woorden, de Rolderkerk was een echt ‘multifunctioneel’ centrum.

Rechtspraak in Rolde
Een belangrijk aspect van de geschiedenis van de kerk was de rol die het speelde in de rechtspraak. Het oude Drenthe was verdeeld in zes rechtsgebieden, dingspillen genaamd, waarbinnen relatief kleine vergrijpen behandeld werden. Voor de behandeling van grotere vergrijpen kwam men in Drenthe samen in een overkoepelende Etstoel, waarnaartoe 24 ‘gezworenen’ of ‘etten’ werden afgevaardigd, 4 uit elk dingspil. De voorzitter van de Etstoel was oorspronkelijk de bisschop of zijn vertegenwoordiger, later de ‘drost’. De Etstoel hield driemaal per jaar zitting: in Balloo op de maandag na ‘Beloken Pasen’, in Rolde op de dinsdag na Pinksteren en in Anloo op ‘Sint Magnus-dag’, wat overeenkomt met 19 augustus. Waar precies de zittingen in Balloo vóór 1399 plaatsvonden is onbekend. In Rolde was dat in de voormalige Romaanse kerk. Tijdens de bouw van de huidige (Gotische) kerk tussen 1399 en 1428 vonden de zittingen van de Etstoel van Balloo en Rolde elders in Rolde plaatst, vanaf 1428 vonden ze plaats in de huidige kerk. In 1688 werd de rechtbank verplaatst naar Assen. De centrale ligging van Rolde in Drenthe en de invloed van het Rolderdingspel droegen bij aan de belangrijke rol van Rolde in de regio.

Verval en restauratie
De geschiedenis van de kerk kende perioden van verval, waaronder een restauratie in 1854 die niet succesvol was en resulteerde in het verwijderen van gewelven en de triomfboog, evenals het verlagen van het dak van de kerk. Er waren ook plannen om de kerk te slopen en te vervangen door nieuwbouw, maar deze werden gelukkig voorkomen. Pas na 1945 werd de behoefte aan restauratie weer dringend. Het duurde tot 1961 voordat de restauratie daadwerkelijk van start ging, voorafgegaan door een opgraving. De restauratie herstelde de kerk naar zijn oorspronkelijke hoogte en bracht het koorgewelf en de triomfboog terug, waardoor de Rolderkerk zijn oude glorie herwon.